Wszyscy wiedzą, że rzeka Amazonka wzięła swą nazwę od plemienia wojowniczek, a Rio de Janeiro oznacza “Rzekę Styczniową”. A czy wiecie, co oznacza nazwa wodospadów Iguaçu albo bajkowego parku Lençois Maranhenses?

Nazwy religijne

Nazwa “Brazylia” nie od razu została nadana nowej portugalskiej kolonii. W XVI wieku, wraz z ekspedycjami odkrywców podróżowało liczne grono zakonników, których zadaniem było dopilnowanie, aby pogańscy mieszkańcy nowych ziem jak najszybciej poznali ewangelię. Jeśli nie chcieli przyjąć jej dogmatów dobrowolnie, istniały sposoby siłowe, aby skutecznie ich do tego przekonać.

Religijność przybyszów objawiała się także w tym, że nadawali odkrywanym przez siebie ziemiom chrześcijańskie nazwy. Brazylia została początkowo ochrzczona “Wyspą Prawdziwego Krzyża” (Ilha da Vera Cruz), a następnie “Ziemią Prawdziwego Krzyża” (Terra da Vera Cruz). Obecna nazwa kraju wzięła się od drzewa pau-brasil, z którego uzyskiwano czerwony barwnik.

Nazwy miejsc, nawiązujące do religii są w Brazylii bardzo często spotykane. Największe miasto w kraju oraz stan São Paulo oznacza “Święty Paweł” i zostało tak nazwane już w połowie XVI wieku, w hołdzie dla św. Pawła z Tarsu. Pewna badaczka przyjrzała się nazewnictwu w stanie Minas Gerais i wyliczyła, że ponad 5,5 tys. nazw miast, wsi, rzek i innych, odwołuje się do świętych katolickich. Jeśli tę liczbę pomnożyć przez ilość brazylijskich stanów (26), otrzymamy niemały wynik.

Z bardziej znanych nazw nawiązujących do religii, trzeba jeszcze wspomnieć o nazwach stanów: Espírito Santo (Duch Święty) i Santa Catarina (Św. Katarzyna) oraz o dużych miastach: Salvador (Zbawiciel), Natal (Boże Narodzenie), Belém (Betlejem). Możnaby sie pokusić o zaliczenie do tego grona także miasta São Luís (Św. Ludwik), ale ta nazwa została nadana ku czci króla Francji, a nie świętego z Kościoła.

Nazwy indiańskie

Zanim w 1500 r. noga pierwszego Portugalczyka stanęła na brazylijskiej plaży, ziemie te zamieszkiwały plemiona indiańskie. Indianie nadawali własne nazwy, które w dużej mierze przetrwały do dziś. Obecne są w nazwach stanów, na przykład Amapá to w j. arawaków “koniec ziemi”, Ceará w j. tupi to “matka światła” i informuje, że ten teren był mocno nasłoneczniony i dawał mało cienia. Goiás pochodzi od nazwy plemienia (goiases), zamieszkującego kiedyś centralną Brazylię.

Stany graniczące z Amazonią, skorzystały z tego sąsiedztwa w ten sposób, że ich nazwy nawiązują do wielkiej rzeki i jej ujścia. I tak, Maranhão oznacza w j. tupi “wielkie jezioro” (lub morze). Podobnie Pará oznacza w tupi “wielką rzekę”, a nazwą obecnego stanu Pará określano dawniej rzekę Amazonkę, zanim zmieniono jej nazwę na obecną. Indiańskie nazwy mają do dziś także stany Piauí (rzeka ryb), Pernambuco (dziurawe morze), Roraima (grzmiąca góra), Sergipe (rzeka krabów) oraz Tocantins (dzioby tukanów).

Nazwa cudu natury, wodospadów Iguaçu również jest  indiańska – w j. tupi-guarani oznacza “wielką wodę” i wiąże się z nią romantyczna legenda. W mieście Foz do Iguaçu na granicy brazylijsko – paragwajskiej powstała wielka elektrownia wodna, której nadano nazwę Itaipu (w tupi-guarani “śpiewający kamień”). Miasteczko Andaraí na płaskowyżu Chapada Diamantina w stanie Bahia to “rzeka nietoperzy”, a jedno z bardziej malowniczych miast na wybrzeżu tego stanu, Itacaré, oznacza “krokodyl z kamienia”.

W Rio de Janeiro również znajdziemy miejsca o nazwach wziętych prosto ze słownika Indian Tupi. Na przykład plaża Ipanema może mieć trzy znaczenia: “rzeka bez ryb”, “cuchnące jezioro” lub “żółta rzeka”. Widocznie w dawnych czasach ekologia szwankowała bardziej niż dziś. Najsłynniejsza plaża w Rio, zanim w XVIII wieku została Copacabaną, nosiła indiańską nazwę Socopenapã, co znaczy “droga ptaków socós”.

Nazwy ku czci bohaterów i odkrywców

Oficjalny “odkrywca” Brazylii, Pedro Álvares Cabral ma poczytne miejsce na mapie w postaci gminy Santa Cruz Cabrália w stanie Bahia. Inni odkrywcy również postanowili zostawić potomnym swoje imię w nazwach miast, stanów i regionów. Stan Rondônia wziął się od nazwiska wojskowego i podróżnika Cândido Rondona, który zajmował się m.in. ochroną miejscowych Indian. Archipelag Fernando de Noronha został odkryty przez kupca o tym właśnie nazwisku.

Jak już wspomniano, miasto São Luís zawdzięcza nazwę królowi Francji, Ludwikowi XIII, a Teresina w stanie Piauí cesarzowej Teresie Krystynie, żonie cesarza Piotra II. Stolica stanu Paraíba otrzymała nazwę João Pessoa, w hołdzie gubernatorowi, zamordowanemu w 1930 r.

Co się komu skojarzy

Gdy już wyczerpały się nazwy indiańskie i ewangeliczne, a także zabrakło bohaterów, którzy mogliby być patronami nowych miejsc, odkrywcy nadawali nazwy zgodne ze swoimi skojarzeniami. I tak, stan Mato Grosso zawdzięcza swoją pospolitą nazwę faktowi, że porastał je gęsty las (dosłowna nazwa stanu). Jeszcze gorzej potraktowano stolicę stanu Mato Grosso do Sul – nazwa Campo Grande oznacza ni mniej ni więcej tylko “wielkie pole”.

Belo Horizonte to “piękny horyzont” z widokiem na pasmo górskie. Podobnie Boa Vista (“ładny widok”), stolica stanu Roraima. Niezwykłej urody park narodowy “Lençois Maranhenses” przypomina z góry rozłożone do wyschnięcia prześcieradła i taką też nosi nazwę („prześcieradła ze stanu Maranhão”). Recife zostało nazwane od raf koralowych (arrecifes) u swoich wybrzeży, a Fortaleza (“forteca”) była kiedyś twierdzą obronną.

Fantazja nadających nazwy zaczęła być w pewnym momencie nieujarzmiona, bo inaczej nie da się wytłumaczyć takich nazw miast jak: Não-Me-Toque (“nie dotykaj mnie”), Venha-Ver (“przyjdź zobaczyć”), Anta Gorda (“gruba mrówka”), Feliz Natal (“wesołych świąt”), Alô Brasil (“halo Brazylio”).