Dnia 21 kwietnia obchodzone jest w Brazylii święto państwowe dla upamiętnienia Tiradentesa (dosłownie: Wyrwiząb), bohatera walk o niepodległość. Tiradentes jest patronem Policji Wojskowej (Polícia Militar), jednym ze świeckich patronów Brazylii. Jego imię nosi też malownicze miasteczko w stanie Minas Gerais.
W krainie złota i diamentów
Joaquim José da Silva Xavier urodził się w 1746 r. na farmie w pobliżu miasteczka Ritápolis w stanie Minas Gerais. W młodym wieku został sierotą i zaopiekował się nim kuzyn, który był dentystą. Młody Joaquim przejął po nim fach, chociaż nie miał formalnego wykształcenia w tym kierunku. W XVIII wieku stomatologia sprowadzała się głównie do wyrywania bolących zębów, stąd przydomek Tiradentes, to znaczy Wyrwiząb. Prawdopodobnie nadany bohaterowi podczas późniejszego procesu, aby go ośmieszyć.
Poza wyrywaniem zębów, imał się w życiu także innych zajęć: poszukiwał złóż złota i diamentów w pobliżu Vila Rica (obecnie Ouro Preto), jako wojskowy patrolował szlak, którym transportowano złoto z kopalni na wybrzeże, a także pracował przy projektach kanalizacyjnych w Rio de Janeiro.
Tiradentes nie przeszedł jednak do historii ze względu na swoje talenty dentystyczne ani skuteczność w poszukiwaniu złóż złotonośnych, lecz dzięki zaangażowaniu w powstanie niepodległościowe o nazwie Inconfidência Mineira.
Tiradentes: bojownik o niepodległość
W XVIII wieku Brazylia była portugalską kolonią i przynosiła Lizbonie krociowe zyski, między innymi dzięki wydobyciu drogocennych kruszców. Gdy złoża złota i diamentów były na wyczerpaniu, kolonia zaczęła mieć trudności z dostarczaniem wyznaczonych ilości kruszcu. W odpowiedzi, korona portugalska narzuciła kolejny podatek (derrama). Tego już było za wiele dla lokalnej ludności. Postanowiono, że w dniu wprowadzenia nowego podatku, wybuchnie rewolucja, a jednym z jej haseł było oderwanie się od Portugalii.
Celem Inconfidência Mineira było uzyskanie niepodległości samego tylko stanu Minas Gerais, nie całej Brazylii. Wzorowano się na rewolucji francuskiej oraz na ruchach wolnościowych w Stanach Zjednoczonych, które doprowadziły do powstania tego państwa w 1776 r.
Jednym z liderów powstania, które miało wybuchnąć, był Tiradentes. Przewodniczył potajemnym zebraniom spiskowców, brał udział w planowaniu porządku prawnego nowego państwa. Jednak do rewolucji nigdy nie doszło – jeden z niedoszłych bojowników zdradził kolegów w nadziei na umorzenie długu. Pozostali zostali schwytani i postawieni przed sądem.
Proces i egzekucja
Sąd nad spiskowcami odbył się w Rio de Janeiro. Wszyscy wyparli się udziału w planowaniu rewolucji. Wszyscy, poza Tiradentesem, który wziął na siebie pełną odpowiedzialność za zorganizowanie spisku. Początkowo, na śmierć zostało skazanych 12 osób, ale ostatecznie ich wyroki zmieniono na dożywocie. Tiradentes nie został ułaskawiony. Jego egzekucja odbyła się 21 kwietnia 1792 r. w Rio de Janeiro na placu, który obecnie nosi jego imię. Został powieszony, a jego ciało poćwiartowano i rozmieszczono na szlaku z Rio do Vila Rica (obecnie: Ouro Preto), dla ostrzeżenia ewentualnych następców. Głowa Tiradentesa była wystawiona na widok publiczny w Vila Rica.
Odrodzenie się bohatera
Tiradentes nie stał się narodowym bohaterem od razu po śmierci. To miano przyznali mu republikanie w drugiej połowie XIX wieku, dostrzegając w nim prekursora idei republikańskich i męczennika za niepodległość kraju. Po proklamowaniu republiki w Brazylii w 1889 r., dzień jego śmierci został ustanowiony świętem państwowym.
Obecnie wiele ulic i placów, szczególnie w Minas Gerais, nosi imię Tiradentesa. W Ouro Preto jego imieniem został nazwany główny plac, gdzie skupia się życie towarzyskie miasta. Przy placu znajduje się popularne wśród turystów Museu da Inconfidência, gdzie zgromadzone są eksponaty, przybliżające historię niedoszłej rewolucji.
Również w stanie Minas Gerais, niedaleko São João del Rei, leży miejscowość o nazwie Tiradentes. Jest to malownicze kolonialne miasteczko, z brukowanymi uliczkami, gdzie życie toczy się leniwie i bez pośpiechu. Odwiedzając Ouro Preto, warto wypożyczyć samochód i wybrać się na wycieczkę do miasta, które nosi imię jednego z największych bohaterów narodowych Brazylii.