Przed wyjazdem do Brazylii zapoznaj się z podstawowymi informacjami o tym kraju, które mogą się przydać podczas planowania oraz już na miejscu. W tym miejscu zgromadziłam fakty o Brazylii w pigułce.

Wstęp

Brazylia jest największym krajem Ameryki Łacińskiej i piątym pod względem wielkości na świecie, 27 razy większym od Polski – zajmuje powierzchnię 8 515 767 km2. Największe miasto to São Paulo, gdzie mieszka ok. 12 milionów ludzi. Brazylia jest podzielona na 26 stanów i 1 Dystrykt Federalny ze stolicą w Brasílii (od 1960 roku). Poprzednie stolice to: Salvador i Rio de Janeiro. Językiem urzędowym jest portugalski. Największą grupę etniczną stanowią Afrobrazylijczycy (50,7%), biali (48%), Azjaci (1%), Indianie (0,5%). Prezydentem Brazylii jest Jair Bolsonaro (od stycznia 2019). Poprzedni prezydent to Michel Temer, który objął władzę po tym, jak prezydent Dilma Rousseff straciła stanowisko w wyniku impeachmentu.

Historia

Brazylia została odkryta w 1500 roku przez portugalskiego żeglarza Pedro Álvaresa Cabrala i do 1822 roku była portugalską kolonią. Od tego momentu uzyskała niepodległość i stała się cesarstwem, a następnie republiką. Portugalia musiała odpierać ataki innych państw na swoją kolonię – zakusy na Brazylię miały m.in. Holandia i Francja. W historii Brazylii wydarzyło się wiele rewolt, które miały różne przyczyny, od niezadowolenia z powodu złej sytuacji gospodarczej, rewolt niewolników, wojen o złoto, po próby uzyskania niepodległości. Najsłynniejszym spiskiem była Inconfidência Mineira (1789 rok), której bohaterem był Tiradentes (Wyrwiząb). Spiskowcy chcieli wywalczyć niepodległość, ale tylko dla stanu Minas Gerais. Do dzisiaj w tym stanie znajdziemy wiele miejsc, poświęconych pamięci rewolty i jej lidera, na przykład Museu da Inconfidência w Ouro Preto albo miasteczko Tiradentes.

Obraz Debreta, przedstawiający los niewolników w Brazylii

W pierwszym etapie kolonizacji Brazylii, podstawowym towarem eksportowym było drzewo pau-brasil. Wkrótce jednak przerzucono się na plantacje trzciny cukrowej, głównie na Północnym Wschodzie (Nordeste) i zaczęto sprowadzać miliony niewolników do pracy na owych plantacjach. Dokładne liczby nie są znane, jednak na pewno było to kilka milionów ludzi. Do dzisiaj kultura afrykańska ma ogromny wpływ na niemal wszystkie aspekty życia Nordeste, a szczególnie stanu Bahia. Niewolnictwo zniesiono w Brazylii jako w ostatnim kraju w obydwu Amerykach, w 1888 roku. Po tym, jak Holendrzy zostali wyrzuceni z Brazylii (1654 rok) i zakładali własne plantacje na Karaibach, brazylijski cukier nie wytrzymał konkurencji i zaczął się cukrowy kryzys. Na szczęście pod koniec XVII wieku w stanie Minas Gerais odkryto metale i kamienie szlachetne, co pozwoliło Portugalii zrekompensować sobie straty na cukrze. W regionie zaczęła się gorączka złota.

Opera w Manaus

Innymi ważnymi towarami, o których należy wspomnieć w kontekście brazylijskiej historii są: kauczuk i kawa. Zwiedzając operę w Manaus, warto wiedzieć, że powstała ona w okresie boomu kauczukowego (przełom XIX i XX wieku), kiedy Manaus miało aspiracje, aby być brazylijskim Paryżem. Kawa jest jednym z towarów eksportowych Brazylii, uprawiana głównie na Południowym Wschodzie (Sudeste). Od XIX wieku na plantacjach kawy znalazło zatrudnienie wielu europejskich i azjatyckich imigrantów.

XX wiek przyniósł m.in. takie wydarzenia jak dyktatura wojskowa (1964-85) oraz budowa nowej stolicy (1960). Współczesna historia Brazylii jest nieco burzliwa i naznaczona aferą korupcyjną (Lava Jato – myjnia samochodowa) na wszystkich szczeblach władzy, wplątany jest w nią też największy państwowy koncern naftowy Petrobrás, oskarżenia korupcyjne usłyszeli byli prezydenci Temer i Lula (ten ostatni odsiaduje obecnie wyrok za korupcję).

Ludzie

Bahia – tu wpływy afrykańskie są najbardziej widoczne

Większość Brazylijczyków ma wśród swoich przodków afrykańskich niewolników, przywiezionych do pracy na plantacjach trzciny cukrowej. “Najczarniejszy” jest stan Bahia, gdzie 77% osób deklaruje przynależność do grupy Afrobrazylijczyków. Natomiast na południu kraju spotkamy najwięcej białych, także pochodzenia polskiego. Polacy osiedlali się w Brazylii od końca XIX wieku, głównie w stanie Paraná. Liczną grupę stanowią Niemcy – jadąc przez południowe stany, zobaczymy miasteczka o typowej niemieckiej zabudowie. W stanie São Paulo osiedlili się liczni Włosi i Azjaci, którzy początkowo pracowali przy uprawie kawy. Polityka “wybielania” kraju była świadomie stosowana przez brazylijskie władze, które uważały, że europejscy migranci przyczynią się do dobrostanu gospodarki lepiej niż byli niewolnicy.

Ludność Brazylii to prawdziwy miks ras i kultur, od afrykańskiej po europejską i azjatycką. Niewielu już zostało Indian, mieszkających głównie na północy i na zachodzie. Istnieją w Amazonii plemiona indiańskie bez kontaktu z cywilizacją. Niektóre plemiona są w pełni “ucywilizowane”, a ich członkowie biegle mówią po angielsku, pracując na przykład jako przewodnicy turystyczni.

Wagner Moura

Tutaj wypada wspomnieć o najsłynniejszych Brazylijczykach i na tej liście znajdują się:

Ayrton Senna (kierowca Formuły 1), Pelé (piłkarz), Neymar (piłkarz), Oscar Niemeyer (architekt), Paulo Coelho (pisarz), Jorge Amado (pisarz), Giselle Bündchen (modelka), Adriana Lima (modelka), Sebastião Salgado (fotograf), Wagner Moura (aktor). Na pewno ta lista nie jest kompletna, ale powyższe nazwiska są znane poza Brazylią.

Język

Brazylia jako jedyny kraj w Ameryce Południowej, była portugalską kolonią, stąd też mówi się tu po portugalsku, w odróżnieniu do krajów ościennych. Portugalski z Brazylii różni się w znacznym stopniu od portugalskiego z Portugalii, głównie wymową, ale także zawiera słowa pochodzenia indiańskiego czy afrykańskiego. Brazylijski portugalski różni się także w zależności od regionu kraju, często po akcencie można poznać, skąd kto pochodzi. Jednak te wszystkie różnice nie sprawiają, że mieszkańcy różnych regionów nie mogą się porozumieć – na pewno można się dogadać.

Jeśli ktoś próbuje rozmawiać z Brazylijczykami po hiszpańsku, ci często z uprzejmości upraszczają portugalską wymowę, żeby zbliżyć ją do hiszpańskiej. Zatem jeśli ktoś włada hiszpańskim, na pewno nie będzie miał problemu z komunikacją w Brazylii.

Geografia

Brazylia leży na półkuli południowej, więc gdy w Polsce jest lato, tam jest zima i odwrotnie. Brazylijskie lato to pora, kiedy więcej pada. W zimie jest bardziej sucho, ale za to chłodniej. Pominąwszy jednak południowe stany, raczej nigdzie nie zmarzniemy, nawet zimą, gdyż w Brazylii dominuje klimat tropikalny. W lipcu w Rio de Janeiro jest powyżej 20 stopni.

Amazonia

Północną część Brazylii zajmuje Amazonia z dorzeczem Amazonki, którą niektóre źródła uznają za najdłuższą rzekę świata, dłuższą od Nilu. W Amazonii, a dokładniej w na północy stanu Amazonas, leży najwyższy szczyt Brazylii, Pico da Neblina, o wysokości 2995 m npm. Większą część kraju zajmują obszary wyżynne, z czego ok. 60% sama tylko Wyżyna Brazylijska. Z turystycznego punktu widzenia należy zwrócić szczególną uwagę na wszystkie obszary, mające w nazwie Serra (góry) lub Chapada (płaskowyż), z których wiele zalicza się do szczególnie malowniczych, jak na przykład Chapada Diamantina (Bahia), Chapada dos Guimarâes (Mato Grosso), Serra dos Órgãos (Rio de Janeiro).

Na terenie Brazylii leży duża część największych mokradeł na świecie, czyli Pantanalu – podmokłe tereny należą do stanów Mato Grosso i Mato Grosso do Sul. Pozostając przy hydrografii, największe brazylijskie rzeki to: Amazonka, Paraná, Madeira-Mamoré, Purus, São Francisco.

Fauna i flora

Cerrado – park Chapada dos Veadeiros

Bogactwo świata brazylijskich roślin i zwierząt nie jest do końca poznane, a amazońskie lasy deszczowe kryją wiele nieodkrytych jeszcze gatunków. Do tej pory w Brazylii sklasyfikowano ponad 116 tys. gatunków zwierząt (9% wszystkich gatunków na świecie) i ponad 46 tys. gatunków roślin (22% gatunków na świecie). Poza lasami Amazonii, inne główne typy roślinności to: las atlantycki na wybrzeżu, cerrado w interiorze, caatinga w Nordeste, iglaste lasy araukariowe na południu i wspomniany wyżej Pantanal.

Jeśli chodzi o faunę, nie sposób wymienić nawet najważniejszych gatunków zwierząt. Można wspomnieć jedynie, że w Amazonii wyróżnia się różowy delfin (inia amazońska) i arapaima – jedna z największych ryb słodkowodnych. W całym kraju można spotkać kolorowe ary i inne gatunki ptaków, kajmany, małpy, jaguary, mrówkojady, kapibary, węże i owady.

Religia

Afrykańskie orixás

Chrześcijanie stanowią 86% wszystkich wierzących w Brazylii, z czego katolicy 65%. Pozostałe religie i odłamy to: ewangelicy (22%), wyznawcy spirytyzmu (2%) i religii afrobrazylijskich takich jak umbanda i candomblé (poniżej 1%). Jeszcze w latach 70. XX wieku katolicy stanowili ponad 90% wierzących Brazylijczyków, ale w ostatnich latach nastąpił dynamiczny wzrost liczby ewangelików, głównie należących do nurtu neopentekostalizmu (ruch zielonoświątkowy). Najliczniejszym z tych ruchów jest Uniwersalny Kościół Królestwa Bożego (Igreja Universal do Reino de Deus), do którego należy ok. 2 mln Brazylijczyków (sam ruch podaje liczbę 8 mln). W Brazylii obecne są też tzw. Zbory Boże (Assembléias de Deus), czyli wspólnoty skupiające różne protestanckie nurty i należy do nich ok. 8-12 mln Brazylijczyków.

Na północnym-wschodzie obecne są religie pochodzenia afrykańskiego, na przykład candomblé. Niewolnicy zaadaptowali swoją wiarę, włączając do niej elementy katolickie i tak narodził się synkretyzm religijny, gdzie afrykańskie orixás i katoliccy święci mogą być czczeni równocześnie. W Salvadorze uczestnictwo w obrzędach candomblé należy do atrakcji turystycznych. Można też wziąć udział w bardziej autentycznych obchodach, na przykład mycie schodów kościoła Bonfim lub Festa de Iemanjá, gdzie turyści uczestniczą w prawdziwych rytuałach afrobrazylijskich.

Święta ludowe

Największym świętem ludowym, z którego słynie Brazylia jest oczywiście karnawał. Imprezy karnawałowe zaczynają się już od stycznia, a ich szczyt przypada na weekend oraz poniedziałek i wtorek przed Popielcem – te dwa dni są w Brazylii wolne od pracy. Brazylijski karnawał znany jest szerszej publiczności przede wszystkim dzięki konkursowi szkół samby na Sambodromie, jednak trzeba pamiętać, że karnawałowa zabawa toczy się przede wszystkim na ulicach brazylijskich miast. Mieszkańcy i turyści bawią się w blokach karnawałowych w Rio de Janeiro, Salvadorze, Recife i innych miastach. Największy blok karnawałowy to Galo da Madrugada z Recife, w którym bierze udział nawet ok. 2 mln imprezowiczów. W sąsiedniej Olindzie atrakcją jest kolorowy pochód gigantycznych lalek.

Do karnawału nawiązuje impreza Carnatal, która odbywa się w grudniu w mieście Natal i jest to największa impreza karnawałowa, poza karnawałem – została nawet wpisana do Księgi Rekordów Guinessa.

W czerwcu na północnym wschodzie mają miejsce imprezy świętojańskie (festas juninas), a w tym samym miesiącu w amazońskim mieście Parintins odbywa się festiwal, którego najważniejszym punktem jest symboliczna rywalizacja dwóch byków i ich drużyn.

W październiku na południu kraju odbywa się Oktoberfest – tradycja przeniesiona do Brazylii przez niemieckich migrantów, którzy licznie się tu osiedlili.

Gospodarka

Jeszcze kilka lat temu Brazylia była dynamicznie rozwijającym się krajem, zaliczanym do grupy BRICS (Brazylia, Rosja, Indie, Chiny i dodawana czasem do tej grupy RPA), jednak po 2014 roku nastąpił kryzys gospodarczy, powiązany z aferami korupcyjnymi na szczytach władzy oraz w największej kontrolowanej przez państwo spółce naftowej Petrobrás. Doszła do tego niekorzystna sytuacja na rynkach światowych i spadek cen surowców, eksportowanych głównie do Chin, co przyczyniło się do pogłębienia kryzysu.

Embraer w barwach LOT-u

Podstawą brazylijskiej gospodarki są usługi (72%), następnie przemysł (22%) i rolnictwo (5%). Bogactwa naturalne pozwalają na rozwój przemysłu wydobywczego, pozyskuje się m.in. ropę naftową (74% brazylijskiego wydobycia przypada na stan Rio de Janeiro), rudy żelaza, boksyty, mangan, cynę i kamienie szlachetne. Wiele z tych złóż jest zlokalizowanych w Amazonii, stąd konflikty pomiędzy politykami, firmami wydobywczymi a ekologami oraz tymi, którym leży na sercu dobro przyrody.

Brazylia znaczną część swojej energii pozyskuje z elektrowni wodnych, na granicy z Paragwajem znajduje się jedna z największych na świecie hydroelektrowni, Itaipu, którą można zwiedzić przy okazji, będąc w Iguaçu.

W stanie São Paulo położony jest park przemysłowy, skupiający firmy z wielu branż – to tu powstają między innymi Embraery, samoloty, które posiada także polski LOT. Embraer to trzeci na świecie producent samolotów.

Rolnictwo jest istotnym elementem brazylijskiej gospodarki, uprawia się tu głównie soję, kukurydzę i trzcinę cukrową (wielka trójka brazylijskich upraw), fasolę (Brazylia dostarcza najwięcej fasoli na światowe rynki), maniok, ryż, kakao, owoce i warzywa.

Brazylia jest również jednym z największych na świecie producentów mięsa. Bydło i trzodę chlewną hoduje się od Amazonii aż po południowe stany kraju – największe pogłowie bydła, ponad 70 mln sztuk, jest w Regionie Środkowozachodnim (Mato Grosso, Mato Grosso do Sul i Goiás).

Problemy

Setki lat burzliwej historii i eksploatacji zarówno ludzi jak i środowiska, przyczyniły się do tego, że dzisiaj Brazylia mierzy się z wieloma problemami, które nawet przy dobrych chęciach trudno rozwiązać. Niestety jednym z tych problemów jest też brak owych dobrych chęci, zwłaszcza ze strony polityków. Do innych trudności, z jakimi boryka się Brazylia, należą moim zdaniem:

  • Nierówności – Brazylia znajduje się w grupie 10 krajów o największym wskaźniku nierówności społecznych na świecie, podaje ONZ. Chociaż w ostatnich latach ok. 30 mln ludzi wydostało się z nędzy i dołączyło do niższej klasy średniej, biednych i bogatych w Brazylii wciąż dzieli przepaść. Nierówności są powodem wielu kłopotów, których turysta może doświadczyć na własnej skórze, na czele z przestępczością. Nierówności występują w Brazylii od wieków – od czasów kolonialnych istnieli bogaci plantatorzy czy kupcy oraz całe masy biedaków, niekoniecznie niewolników. Po wyzwoleniu, oni również w większości dołączyli do masy nędzarzy. Najgorzej żyje się w nawiedzanym przez susze Nordeste, skąd często ludzie migrują do dużych miast na południu w poszukiwaniu pracy, a nowy adres znajdują przeważnie w favelach.
  • Rasizm – to problem wyjątkowo perfidny, bo nagminnie mu się zaprzecza. Już sto lat temu socjolog Gilberto Freyre głosił tezy, że brazylijskie niewolnictwo było łaskawe dla samych zainteresowanych, a plantatorzy przypominali z charakteru łagodnych wujaszków. Chociaż te pseudonaukowe dyrdymały zostały już dawno obalone, do dzisiaj można przeczytać, nawet w poważnych zdawałoby się książkach, że w Brazylii panuje harmonia rasowa. Jeśli coś takiego wyczytacie, doradzam wyrzucenie owej książki. Czarni w Brazylii mają pod górkę, a że ponad 50% Brazylijczyków ma domieszkę afrykańskiej krwi, to daje pojęcie o tym, ile osób jest narażonych na rasizm i go doświadcza, nie wyłączając celebrytów.
  • Korupcja – skalę korupcji w Brazylii dobrze oddaje zdemaskowana kilka lat temu i wciąż odkrywcza afera Lava Jato. Okazuje się, że ogromna większość brazylijskich polityków nie gardziła łapówkami, a państwowe i prywatne firmy rozdawały je hojną ręką w zamian za kontrakty i inne profity. Nie trzeba jednak sięgać po gazetę i czytać o przekupnych kongresmenach, żeby wiedzieć, jak poważny jest to problem. Rozmawiając z Brazylijczykami, można usłyszeć o politykach na każdym szczeblu, którzy nie pogardzą kopertą, o burmistrzach, członkach rad miejskich – nawet w małej mieścinie. Korupcja to prawdziwa zmora, pochłaniająca pieniądze, które mogłyby być przeznaczone na edukację, zdrowie i rozwiązanie palących problemów społecznych, a tych w Brazylii nie brakuje.
  • Dewastacja środowiska naturalnego – pod tym hasłem kryje się przede wszystkim, ale nie tylko, wycinka Amazonii. Lasy deszczowe są celem dla legalnie i nielegalnie działających firm, które potrzebują ziemi do różnych celów: pod uprawy soi, do hodowli bydła, do budowy dróg, którymi potem transportuje się towary. Amazonia jest również zatruwana przez firmy wydobywcze, eksploatujące tamtejsze złoża. Przy okazji cierpią na tym miejscowe społeczności, a aktywiści, próbujący się temu sprzeciwić, są często mordowani. Ale nie tylko Amazonia pada ofiarą bezmyślnej i chciwej działalności człowieka. W innych regionach również potrzeba coraz więcej terenów dla rolnictwa, kosztem przyrody. W 2015 roku w stanie Minas Gerais pękły zapory przy kopalni rud żelaza i miliony ton odpadów zatruły okolice. Dzikie zwierzęta padają łupem przemytników oraz myśliwych, jak to ma na przykład miejsce w Pantanalu, gdzie odbywają się nielegalne polowania na jaguary.
Co jest w Brazylii najlepsze
  • Przyroda – w Brazylii jest 71 parków narodowych, poza tym są tu też parki stanowe, rezerwaty środowiska i obszary chronione. Wiele elementów brazylijskiej przyrody należy pod różnymi względami do światowej czołówki: Amazonia to największy las deszczowy na świecie, położony w większości na obszarze Brazylii; Amazonka jest być może najdłuższą rzeką na świecie, a na pewno ma największe dorzecze; Pantanal to największe mokradła na naszej planecie; Marajó to największa wyspa rzeczna świata itd. Można wymieniać więcej, ale zatrzymajmy się tutaj, bo warto wspomnieć, że aż 2 z 7 nowych cudów świata przyrody, leży na terenie Brazylii: Amazonia i wodospady Iguaçu. Dane i statystyki na temat brazylijskiej przyrody robią wrażenie, ale faktem jest też, że krajobrazy w Brazylii zachwycają.

    Zabytkowe miasto Ouro Preto

  • Zabytki – 21 obiektów w Brazylii zostało wpisanych na listę światowego dziedzictwa UNESCO, a 23 jest na liście rezerwowej. Większość z tych obiektów to zabytki z epoki kolonialnej, która pozostawiła w Brazylii malownicze kamienice i odrestaurowane obecnie historyczne centra miast. Poza tym znajdziemy też takie obiekty, jak plan miasta Brasília, misje jezuickie z południa kraju, krajobraz Rio de Janeiro czy nowoczesny zespół Pampulha w Belo Horizonte. Na liście Iphan (Krajowy Instytut ds. Dziedzictwa Historycznego i Artystycznego) znajduje się ponad 1200 obiektów o znaczeniu archeologicznym, które były świadkami barwnej brazylijskiej historii, wśród nich m.in. kościoły, zabudowania plantacji, fortece, pałace, rezydencje.

    Capoeira

  • Kultura – na kulturę Brazylii mają wpływ zwyczaje Indian, Portugalczyków, Afrykanów i imigrantów przybyłych z różnych stron świata. Są widoczne w folklorze i świętach ludowych (w różnych częściach kraju nawet karnawał wygląda inaczej), w sztuce, muzyce, architekturze. Język portugalski zawiera słowa pochodzące z różnych języków, w brazylijskiej kuchni są obecne elementy charakterystyczne dla potraw europejskich, afrykańskich i indiańskich. Muzyka uznawana dziś za typowo brazylijską, powstała z połączenia różnych elementów, głównie europejskich i afrykańskich.
  • Różnorodność – ostatnie, co można powiedzieć o Brazylii to że jest ona jednolita pod jakimkolwiek względem. Miliony ludzi, przybyłych z różnych stron świata wraz ze swoimi zwyczajami, językami, obrzędami, stworzyły niezwykłą mieszankę rasową, kulturową, muzyczną, kulinarną. To zróżnicowanie sprawia, że kraj jest wielowymiarowy i fascynujący.