Capoeira przez wieki była narzędziem oporu niewolników przeciwko “panom”. Dzisiaj znowu wraca do tej roli – używają jej kobiety-wojowniczki, aby zaprotestować przeciwko objęciu władzy przez Michela Temera.

“Zamach – tak, ale tylko w capoeirze”

Kiedy w sierpniu decyzją Senatu, Dilma Rousseff straciła stanowisko prezydenta, na ulice brazylijskich miast wyszli jej zwolennicy, nie zgadzający się z impeachmentem. Te protesty nie były mocno nagłaśniane przez media, ale warto o nich wspomnieć, jeśli przybierają nietypowe formy, chociażby takie jak przed setkami lat stosowali niewolnicy na plantacjach.

Sercem capoeiry jest stan Bahia na północnym wschodzie Brazylii – tam przywożono z Afryki najwięcej niewolników do pracy przy uprawie trzciny cukrowej. W tym roku właśnie w Bahia odbyło się 13 Forum Organizacji na Rzecz Praw Kobiet i Rozwoju (AWID). Jedną z prelegentek Forum była 32-letnia Paula Barreto, mistrzyni capoeira Angola.

Kiedy prezydentem była Dilma, instytucje wspierały czarnych, rdzennych Brazylijczyków oraz kobiety. Teraz nastały ciężkie czasy dla demokracji” – przyznaje Paula, której grupa wyszła na ulice pod hasłem “Zamach – tak, ale tylko w capoeirze”. Odnosi się on do dwuznaczności słowa “golpe”, które oznacza jednocześnie “zamach stanu” i jedną z figur w capoeirze. “Jesteśmy przeciwko zamachom w polityce, popieramy tylko te w capoeirze” – dodaje Paula.

Narzędzie oporu i element kultury

Capoeira narodziła się wśród czarnych niewolników na plantacjach trzciny cukrowej (niektórzy twierdzą, że istniała już w Afryce, a dopiero stamtąd została przeniesiona do Brazylii) jako element oporu przeciwko właścicielom. Przez długi czas była zakazana i kojarzona z przestępczością. Nawet po zniesieniu niewolnictwa, za uprawianie capoeiry groziły kary więzienia. Dopiero w 1932 r. w Bahia powstała pierwsza legalna szkoła capoeiry, utworzona przez mestre Bimbę, a i tak musiał unikać słowa capoeira w nazwie i swój styl nazwał Luta Regional Baiana (Regionalna Walka z Bahia). Kobiety mogły zacząć uprawiać capoeirę dopiero w latach 60-tych XX wieku.

Podczas Forum AWID w Bahia, grupa Pauli Barreto utworzyła rodę (koło), śpiewając i klaszcząc w rytm dźwięków berimbau, podczas gdy w środku rody walczyły dwie osoby. Grupa chciała w ten sposób pokazać istotę capoeiry, a zdaniem mistrzyni jest to przede wszystkim jej afrykańskie pochodzenie. W latach 70-tych XX wieku powstała nowa odmiana capoeiry, capoeira contemporânea (współczesna), która odchodzi trochę od afrykańskich korzeni, na co nie zgadzają się capoeiriści przywiązani do tradycji. “Capoeira wywodzi się z afrykańskich obrzędów, jest afirmacją kultury czarnych. Nie ma zgody na to, żeby ta afrykańskość capoeiry zniknęła” – wyjaśnia Paula.

Od 2014 r. roda de capoeira jest częścią Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego Ludzkości i wpisana na listę UNESCO.

Co Lula i Temer zrobili dla kultury afrobrazylijskiej

Prezydent Lula, poprzednik i promotor Dilmy, wpierał walkę z nierównościami i dyskryminacją czarnych. W 2003 r. zaproponował uchwalenie Statutu o Równości Rasowej oraz powołał czarnego muzyka Gilberto Gila na stanowisko ministra kultury. Minister Gil na forum międzynarodowym występował w towarzystwie adeptów capoeiry, podkreślając dumę z afrykańskiego dziedzictwa swego kraju.

Po objęciu urzędu prezydenta przez Michela Temera stało się jasne, że równość rasowa i wsparcie dla mniejszości etnicznych nie są priorytetem dla jego rządu. Podjął decyzję o skasowaniu Ministerstwa ds. Kobiet, Równości Rasowej i Praw Człowieka – te obszary zostały włączone do Ministerstwa Sprawiedliwości. Kultura również nie jest priorytetem – Temer próbował skasować Ministerstwo Kultury i połączyć je z resortem edukacji, wycofał się z tej decyzji po protestach środowisk artystycznych.

***Capoeira to temat rzeka i zasługuje na osobny artykuł albo nawet całą ich serię. Tymczasem polecam wywiad z mestre Museu, który może posłużyć jako wprowadzenie do tego fascynującego tematu.

Źródło: The Guardian