cachaca

To nie jest toast ani życzenia urodzinowe – najpopularniejszy brazylijski trunek świętuje w tym roku 500. urodziny. Szacownej jubilatce można życzyć jedynie powtórzenia krajowego sukcesu na arenie międzynarodowej.

Niejedno ma imię

Cachaça, pinga, cana, caninha – pod takimi nazwami występuje królowa brazylijskich alkoholi. W Brazylii istnieje ponad 400 synonimów słowa “cachaça” (pełna lista tutaj), niektóre są dość fantazyjne, jak na przykład “oddech tygrysa”, “woda której kot nie pije”, “córka plantatora” czy “mocz świętego”. Prawda, jakie oryginalne? Część autorów tych określeń niewątpliwie była pod wpływem wysokoprocentowej “wody święconej”.

Nazwa cachaça pochodzi prawdopodobnie z hiszpańskiego (cachaza), ale nigdy nie przyjęła się na Półwyspie Iberyjskim. Pierwszy raz wymienia ją portugalski poeta Sá de Miranda, który żył na przełomie XV i XVI w., jednak w jego liście nazwa “cachaça” nie odnosiła się do trunku z trzciny cukrowej, a raczej do lokalnego winiaka marc. Dopiero po powstaniu pierwszych destylarni (alambiques) w Brazylii, zaczęto używać słowa cachaça na określenie alkoholu, który znamy dzisiaj, powstałego z fermentowanego soku trzciny cukrowej. Nazwa “pinga” narodziła się dużo później, bo dopiero w XIX wieku, w Rio de Janeiro, São Paulo i Minas Gerais.

Trunek niewolników i typów spod ciemnej gwiazdy

Jeśli uznamy, że cachaça jest produktem typowo brazylijskim, to jej początków musimy szukać na plantacjach trzciny cukrowej w XVI wieku. Trudno wskazać konkretną datę, gdy sfermentowana melasa przekształciła się w popularny alkohol, ale niektóre źródła przyjmują, że stało się to w 1516 roku w posiadłości ziemskiej w Itamaracá w stanie Pernambuco. Niewolnicy zatrudnieni do wyrobu cukru, bardziej lub mniej przypadkowo odkryli, że uboczny produkt całego procesu nie nadaje się wprawdzie do słodzenia, ale można go wykorzystać w inny sposób.

Plantatorzy zauważyli, że niewolnicy, którzy raczyli się sfermentowanym sokiem przejawiali większy entuzjazm do pracy, dlatego nie zakazywali im korzystania z tej formy rozrywki, których w niewoli raczej brakowało. Natomiast korona portugalska uznała, że pijani niewolnicy to zaproszenie do buntu i wprowadziła prohibicję w brazylijskich senzalach (czworakach).

Cachaça przez wieki nie była napojem elit, a wręcz upodobali ją sobie osobnicy o podejrzanej proweniencji, dlatego całkiem niesprawiedliwie została uznana za wyrób gorszej jakości. Jednak ostatnio wkradła się do łask szerszej publiczności, jest uznawana za tradycyjny brazylijski alkohol, podawana na przyjęciach elit, a nawet na rautach dyplomatycznych. W 1994 r. została uznana za jeden z symboli brazylijskiej kultury, co m.in. oznacza, że tylko produkt wyrabiany w Brazylii może nosić tę nazwę.

Zyskuje też popularność za granicą, zwłaszcza wśród turystów, którzy spróbowali jej na wakacjach w Brazylii i po powrocie do domu chcą odtworzyć smak tropikalnej plaży. A jej nieodłącznym atrybutem jest caipirinha, przyrządzana właśnie z cachaçy (caipiroska natomiast jako bazę ma “zwykłą” wódkę, nie tę z trzciny cukrowej).

Cachaça w liczbach

Brazylia produkuje 1,4 miliarda litrów cachaçy rocznie (90% powstaje w fabrykach, 10% jest wyrabiane domowym sposobem, tzw. artesanal), czyli statystyczny Brazylijczyk powinien wypić prawie 7 litrów tego trunku, żeby nic się nie zmarnowało. Jeśli ograniczymy się tylko do pełnoletnich mieszkańców, to muszą wypić ponad 10 litrów na głowę. W zasadzie tak by właśnie wypadało, bo Brazylia eksportuje zaledwie 1% wyprodukowanej cachaçy za granicę. Najwięcej do Niemiec, USA, Francji i Paragwaju.

W Brazylii jest ponad 40 tys. producentów cachaçy i ok. 4 tys. rodzajów tego napoju. Najwięcej wytwarza się w stanach: São Paulo, Rio de Janeiro, Minas Gerais (przoduje w produkcji cachaçy artesanal, głównie w małych nielegalnych fabrykach), Pernambuco, Ceará i Paraiba. Przy wyrobie cachaçy pracuje ok. 600 tys. osób (nie wiadomo czy dane uzwględniają tych pracujących na czarno w alambiques w Minas Gerais). Ustanowiono nawet narodowy dzień cachaçy (na pamiątkę wydarzenia z XVII wieku, nazwanego “Buntem Cachaçy“) i obchodzi się go 13 września.

Źródło: Expo cachaça i Alambique cachaça